Monumenten Berkel en Rodenrijs

Al eeuwen bestaat Berkel en Rodenrijs uit het lint Rodenrijseweg-Herenstraat-Noordeindseweg en de Kerkstraat met de dorpskerk als centrum. Het lint werd gevormd door de boerderij verkaveling. In de Kerkstraat ontstond een winkel- werk- woonstraatje.

Het dorp heeft zich vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw verder uitgebreid en vernieuwd. Bijna alle historische panden in de Kerkstraat zijn vervangen door moderne (winkel)panden. Alleen op nummer 20 bevindt zich nog een origineel pand uit het verleden, het is daarmee het oudste pand aan de Kerkstraat.

Het pand is mogelijk zeventiende-eeuws, de voorgevel is diverse keren verbouwd en gedeeltelijk negentiende-eeuws. Bijzonder is dat met dit pand de schaal van de middeleeuwse verkaveling van het oorspronkelijke straatje nog zichtbaar is. 

De maalderij van de firma Treurniet kan als symbool worden gezien van de Berkelse ondernemingsgeest van de afgelopen eeuwen. Na de overname van de grutterij in 1867 was het bedrijf betrokken bij de veeteelt in de omgeving en eindigde uiteindelijk als mengvoederfabriek. De kenmerkende geur die vroeger rond het terrein hing, zal menig Berkelaar zich nog herinneren.

Maalderij “De Hoop” is in 1931 opgeleverd, nadat het vorige pand afbrandde. De molensteen van de oude korenmolen van de familie is in het pand ingemetseld. Het gebouw bestaat uit vier verdiepingen met stalen vensters. Het ontwerp past in de reeks opslag- en verwerkingsgebouwen uit die periode. Uiterst functioneel en zo georganiseerd dat efficiënt werken en opslaan goed mogelijk is. Aan de voorkant aan de Rodenrijseweg zijn grote openingen om de bevoorrading vanaf het water te vergemakkelijken.

De Maalderij vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR 2.

Tot in de jaren dertig van de 20e eeuw was het gebruikelijk dat de huizen in gesloten bouwblokken werden gebouwd. Daarbinnen was een gesloten binnenterrein dat niet of beperkt toegankelijk was vanaf de straat. Omdat de huizen veelal dicht op elkaar stonden kregen veel woningen, vooral op de begane grond en op de hoeken van een blok, nauwelijks zonlicht, zeker in het winterseizoen. Het stedenbouwkundige plan van de straten is die van het “open bouwblok”. Dat was voor die periode vernieuwend; men was het gesloten bouwblok gewend.

De architectuur laat zien dat de architect beïnvloed is door de Amsterdamse School, maar er een dorpse vertaling aan heeft gegeven. Er staan nog maar enkele van deze projecten in het land. Duidelijk is dat het project in die tijd zorgvuldig en bewust is ontworpen. Wellicht is dit het eerste project van de toenmalige woningcorporatie geweest.

Dit is een voorbeeld van de zorg voor een goede huisvestingskwaliteit voor de lage inkomensgroepen. Tot uiting gebracht in door architecten goed ontworpen woningen. Zo zijn in het hele land door maatschappelijk betrokken woningbouwverenigingen zorgvuldige buurtjes neergezet. De woningen aan de Oranjestraat maken daar deel van uit.

De Oranjewijk vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR 3.

Deze boerderij stamt uit de zeventiende eeuw en mogelijk zelfs uit de tijd van Johan van Oldenbarnevelt. Hij was ooit eigenaar van de nabij gelegen boerderij De Tempel.

Het kruis boven de kelderramen betekent ‘weert de duivel van melk en zuivel’.

Bijzonder is de nog intacte karnmolen in de oude stal. Hier werd melk gekarnd tot boter. Daarnaast zitten de bijzondere wc’s, één voor volwassenen en één voor kinderen, naast elkaar. Het verleden van de boerderij is uitvoerig beschreven in het boek: ‘Boerderijen van Berkel en Rodenrijs’.

De stal is enige jaren geleden geheel verbouwd en aangepast tot een zorgboerderij voor kinderen met een beperking.

De Laan van Koot vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR 4.

Bergschenhoek en Bleiswijk liggen in het Hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard. De Landscheiding is de westgrens van dit gebied met Delfland, waar Berkel ligt.

Het dertiende-eeuws dijklichaam loopt vanaf de Schie tot Lansinghageweg in Zoetermeer. Het is onderdeel van een ooit ingewikkeld netwerk van waterkeringen tussen Rijnland, Delfland en Schieland dat in de middeleeuwen is ontstaan om de waterhuishouding in deze gebieden beheersbaar te maken. Het is onmisbaar geweest voor het voortbestaan van deze dorpen en de hele regio.

In de volksmond wordt de landscheiding de ‘Lansing’ genoemd en hieraan ontleent de gemeente Lansingerland haar naam. De Landscheiding is ook terug te vinden in het gemeentewapen, het wordt gesymboliseerd door de groene dwarsbalk. Het stuk van de Ds. van Koetsveldstraat tot de Oostersingel wordt al eeuwenlang als weg gebruikt. De brug bij de Ds. van Koetsveldstraat ligt hier sinds 1774 en delen stammen ook uit die tijd.

De landscheiding Berkelseweg – Oostersingel vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR 5.

Waar deze gevelsteen precies vandaan komt is niet bekend. De afgebeelde prijsstier met lauwerkrans doet vermoeden dat het bij een boerderij behoorde. De stier is een symbool van kracht en vruchtbaarheid.

De gevelsteen is fraai gebeeldhouwd in de vorm van een cartouche met in de middelste krul een dolfijnenkop. Dergelijke omlijstingen zijn kenmerkend voor de Renaissance. De steen wordt gedateerd op het eerste kwart van de zeventiende eeuw en is dus veel ouder dan de garage waar hij nu ingemetseld is.

Dergelijke gevelstenen zijn zeldzaam op het platteland. De steen is zo bijzonder dat het tot gemeentelijke monument is aangewezen.

De Gevelsteen vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR6.

Spanning en sensatie in de Berkelse dorpskerk! Want naast een plek voor het belijden van het geloof werden hier ook overtreders opgesloten.

Bij de nieuwbouw van het schip in 1732 bleef het hoofdkoor gespaard, maar moest een oud gevangenisgebouwtje wijken. In de toren uit 1500 is toen een kamertje getimmerd dat als gevangenis is gebruikt. In dezelfde periode plaatste men voor de kerk het sierlijke ijzeren toegangshek. De bebouwing aan de Kerkstraat liep vroeger helemaal door tot aan het hek.

In 1949 is het gotische koor vervangen en daarmee is de kerktoren nu het oudste bouwwerk in het dorp. In het interieur van de kerk staan nog enkele originele meubels. Zoals de zeventiende-eeuwse preekstoel, de heerlijkheidsbank, de koperen kroonluchters, het zeventiende-eeuwse uurwerk en de achttiende-eeuwse orgelkast.

De Dorpskerk en toegangshek, Kerksingel 1 vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR7.

Deze tuinderswoning met Jugendstil kenmerken is omstreeks 1910 gebouwd. Het heeft de allure van een chalet.

De woning is zorgvuldig ontworpen als een ensemble van drie elementen, een langs gevel, een torentje en een kopgevel. Door de detaillering van onder andere geglazuurde sierlijsten en segmentbogen worden de drie delen één geheel. Rode en gele verblendstenen zijn decoratief in de gevel verwerkt.

De Noordeindseweg 61 vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR8.

De bijnaam van deze boerderij is “Klokkewoning”. Dat kwam voort uit de klok die boven de ijzeren brug hangt.

Deze brug is de laatste ijzeren brug in Berkel en Rodenrijs. De L-vormige boerderij dateert uit 1852 en is gebouwd op én met de resten van zijn voorganger. De oude indeling met opkamers, niveauverschillen en bedsteden in de muur is nog aanwezig.

Oorspronkelijk was er een rijkdom aan betimmeringen en een negentiende-eeuwse schouw met tegeltableaus te bewonderen. Helaas zijn deze historische elementen verdwenen. Na een lange periode van verwaarlozing volgt nu eindelijk de restauratie van deze monumentale boerderij.

De Rodenrijseweg 54 vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR9.

Dit is de enige molen in Lansingerland waarvan de romp en de wieken nog bestaan.

De molen is inmiddels een rijksmonument en is in 1772 gebouwd om samen met de drie molens in de Westpolder en drie in de Noordpolder het water uit de drooggemaakte Noord- West-  en Zuidpolder van Berkel weg te pompen via de Zweth in de Schie. Op deze plek is nog steeds goed voor te stellen hoe groot de bedreiging van alle watervlaktes rondom Rotterdam geweest moet zijn.Molen de Valk

Onder de kap zijn de Berkelse molens te herkennen aan de kenmerkende halve bol en de twee driehoeken op elke kant.

De Molen de Valk, Molenaarswoning / schutsluis vindt u op het overzichtskaartje onder nummer BR10.

Plattegrond 1

BR1: Berkel Centrum
BR2: De Maalderij
BR3: Oranjewijk
BR4: Laan van Koot 5
BR5: Landscheiding Berkelseweg – Oostersingel
BR6: Gevelsteen
BR7: Dorpskerk en toegangshek Kerksingel 1
BR8: Noordeindseweg 61
BR9: Rodenrijseweg 54
BR10: Molen de Valk, Molenaarswoning / schutsluis

Plattegrond 2

BR6: Gevelsteen
BR8: Noordeindseweg 61

Plattegrond 3

BR4: Laan van Koot 5
BR10: Molen de Valk, Molenaarswoning / schutsluis